Thành phố Hoa Lư trong bối cảnh và không gian phát triển mới

Nơi lịch sử lựa chọn

Trên khắp dải đất Việt Nam, hiếm nơi nào có giá trị đặc sắc về tự nhiên và chiều sâu lịch sử, văn hóa như Ninh Bình. Trên vùng đất này khoảng 30 nghìn năm trước, người Việt cổ đã quần cư, làm cơ sở hình thành hệ thống làng xã, đô thị như ngày nay. Đặc biệt, vào thế kỷ thứ X, Hoa Lư đã trở thành Kinh đô của nước Đại Cồ Việt, gắn liền với 3 triều đại là Đinh, Tiền Lê, Lý. Đây là thời kỳ phát triển rực rỡ của vùng đất Ninh Bình cả về chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội...

Những nghiên cứu tiền Hoa Lư cho thấy, đô thị này đã có tính chất trung tâm buôn bán, phát triển thương cảng, thị cảng hướng biển để rồi Đinh Tiên Hoàng lựa chọn và xây dựng nơi đây làm Kinh đô. Sau khi nhà Lý dời đô ra Thăng Long thì vùng đất này không trở thành phế tích hoang tàn mà tiếp tục thích ứng với quá trình nông thôn hóa và chứa đựng một sức sống mãnh liệt, không hề bị đứt gãy, điều này cho thấy giá trị liên thời gian của một đô thị nghìn năm tuổi.

Hiện nay, dấu tích của Cố đô Hoa Lư thuộc xã Trường Yên, là một trong bốn vùng lõi thuộc Quần thể danh thắng Tràng An. Với hai yếu tố nổi bật về văn hóa và thiên nhiên, Quần thể danh thắng Tràng An đã được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới vào năm 2014, là di sản thế giới “kép” đầu tiên và duy nhất tại khu vực Đông Nam Á.

Sau gần 40 năm đổi mới của đất nước và 33 năm kể từ ngày tái lập tỉnh, Ninh Bình đã sớm nhận diện và kiên định mục tiêu phát triển dựa trên phát huy giá trị đặc sắc riêng có về văn hóa-lịch sử, tự nhiên sinh thái, kiên trì giữ gìn, bảo vệ giá trị di sản; tập trung phát triển thành phố Hoa Lư trở thành đô thị trung tâm, hạt nhân cho đô thị toàn tỉnh với đặc trưng riêng. Thành phố Ninh Bình trước đây, thành phố Hoa Lư hiện nay đã trở thành đô thị mở, đầu mối giao lưu về kinh tế và văn hóa giữa khu vực Đồng bằng Sông Hồng, vùng Tây Bắc và Bắc Trung bộ.

Với gần 60% diện tích của đô thị Ninh Bình - Hoa Lư là Quần thể Danh thắng Tràng An (trong đó có Cố đô Hoa Lư), điều này cho thấy vai trò của di sản là rất quan trọng trong định hướng, định hình phát triển của đô thị và hoàn toàn phù hợp với quan điểm đã được các quốc gia phát triển trên thế giới áp dụng, vận dụng tổ chức triển khai thực hiện.

Đồng thời, việc thành phố Hoa Lư trở thành đô thị loại I trực thuộc tỉnh với tính chất là Đô thị di sản là hoàn toàn phù hợp với mục tiêu đã đề ra tại Quy hoạch vùng Đồng bằng Sông Hồng thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 là: “Phát triển hệ thống đô thị vùng theo hướng xanh, thông minh, bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu, có cơ sở hạ tầng đồng bộ, hiện đại, có môi trường và chất lượng sống đô thị cao, có vai trò, vị thế xứng đáng trong mạng lưới đô thị châu Á-Thái Bình Dương”.

Phát biểu chỉ đạo tại Lễ công bố thành lập thành phố Hoa Lư, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà nhấn mạnh: Thành phố Hoa Lư trở thành đô thị loại I là dấu mốc quan trọng, là niềm vinh dự, tự hào của Đảng bộ, Chính quyền, quân và dân Ninh Bình. Đây cũng chính là hướng đi mà tỉnh triển khai, cụ thể hóa Nghị quyết số 06-NQ/TW ngày 24/01/2022 của Bộ Chính trị về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030. Nhưng làm thế nào để vừa phát triển đô thị hiện đại, xanh, thông minh, vừa bảo tồn được bản sắc văn hóa, thiên nhiên, đây là một yêu cầu rất lớn. Tôi nhìn thấy Ninh Bình có đủ ‘thiên thời, địa lợi, nhân hòa” để thành phố Hoa Lư trở thành Đô thị di sản thiên nhiên độc đáo, tiêu biểu của khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Để làm được điều đó, các cấp ủy đảng, chính quyền, cộng đồng doanh nghiệp và mỗi người dân cần phải thay đổi tư duy và tầm nhìn, có tư duy và tầm nhìn khác biệt và cách làm sáng tạo, hiệu quả; rà soát, hoàn thiện quy hoạch phát triển đô thị Hoa Lư với tầm vóc và hình mẫu của một Đô thị di sản, trung tâm công nghiệp văn hóa với tầm nhìn 100 năm. Có thể nói là tầm nhìn của thế kỷ nhưng lại phải phát huy được những giá trị, bản sắc đã có từ trên 1.000 năm nay của Hoa Lư.”

Phù hợp với xu hướng phát triển của thế giới

Thành phố Hoa Lư là đô thị loại I thứ tư của khu vực và là Đô thị loại I duy nhất của tiểu vùng Nam đồng bằng Sông Hồng. Thành phố có vị trí đắc địa hiếm có, nằm ở giao điểm ngã 5 trên các giao lộ chiến lược quốc gia bao gồm: Tuyến đường cao tốc BắcNam, đường sắt cao tốc Bắc-Nam, nối các tỉnh miền Nam, miền Trung với Thủ đô Hà Nội; nằm trên hành lang Đông-Tây kết nối vùng Tây Bắc với duyên hải Vịnh Bắc Bộ; thành phố Hoa Lư cũng là điểm đầu kết nối đường cao tốc Bắc-Nam với đường cao tốc Ninh Bình-Hải Phòng.

Từ vị trí địa lý này đã trao cho thành phố Hoa Lư vai trò kết nối với các vùng, miền đất nước, thuận lợi cho giao thương, tổ chức lãnh thổ, quản trị liên kết vùng, liên vùng thu hút đầu tư, thực hiện đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hóa, đô thị hoá, kết nối liên vùng và quản trị vùng, thuận lợi cho quản trị địa phương và liên kết vùng, kết nối các đô thị.

Về chức năng, đô thị Hoa Lư cách Thủ đô Hà Nội khoảng 100 km (tương đương Hải Phòng) có điều kiện xây dựng, phát triển thành đô thị đối ngẫu trong xu thế đô thị hóa tương lai gần nhằm bổ sung, bù đắp thiếu hụt của siêu đô thị Hà Nội, nhất là các lĩnh vực hậu cần sinh thái, nghỉ dưỡng, du lịch, công nghiệp văn hóa, công nghiệp giải trí gắn với xây dựng đô thị di sản, đô thị sinh thái, đô thị cảnh quan văn hóa; kết nối quá khứ-hiện tại-tương lai; liên kết không gian, nuôi dưỡng thúc đẩy phổ biến các giá trị sinh thái mà ở các đô thị nén đang bị xói mòn, đe dọa.

Với tính chất đặc biệt quan trọng của thành phố Hoa Lư đòi hỏi cấp ủy đảng, chính quyền địa phương phải có tầm nhìn phát triển cũng như định hướng, quan điểm, mục tiêu chiến lược phù hợp. Đồng thời, Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ luôn quan tâm, tạo điều kiện bằng cơ chế đặc thù, chính sách phù hợp để thành phố Hoa Lư phát triển xứng tầm với vai trò, vị trí đặc biệt của nó trong dòng chảy lịch sử hơn nghìn năm qua của dân tộc. Việc phát triển đô thị không chỉ dừng lại ở phát triển kinh tế mà còn phải bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân và đảm bảo phát triển bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Đồng thuận cao với quan điểm này, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hoàng Đạo Cương cho rằng: Thành phố Hoa Lư được thành lập với tính chất là Đô thị di sản thiên niên kỷ dựa trên tài nguyên thiên nhiên, di sản thiên nhiên độc nhất vô nhị; di sản văn hóa, lịch sử, kiến trúc, nhân văn tiêu biểu có nhiều khả năng phát huy trên nền cảnh di sản văn hóa, lịch sử dân tộc. Vai trò của Hoa Lư là thành phố mà con người tại chỗ thụ hưởng cuộc sống yên lành, con người ở chỗ khác đến tìm thấy ở đây là một nơi mà lịch sử-thiên nhiên-hiện tại cộng sinh, nơi có thể bồi bổ kiến thức lịch sử, được du ngoạn-thưởng lãm hoạt động văn hóa-thể thao, hội hè... mà không phải nơi nào khác có được như thế.

Dưới góc nhìn chuyên môn, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Tường Văn chia sẻ: Chúng tôi hay tiếp cận đô thị với góc độ như là vị trí, quy mô diện tích, dân số... rồi vai trò của đô thị đó như thế nào đối với vùng, với quốc gia sẽ quyết định mức độ quan trọng của đô thị. Do đó, nằm trong vùng Đồng bằng Sông Hồng, thường chỉ nói đến các đô thị lớn như Hà Nội, Quảng Ninh, Hải Phòng nên Ninh Bình ít được nhắc đến. Tuy nhiên, khi tiếp cận dưới góc độ di sản, thì Ninh Bình lại có cơ hội nổi trội, lợi thế cạnh tranh, tiềm năng khác biệt. Di sản chính là động lực, tiềm năng mới để Ninh Bình phát triển đô thị.

“Cùng với xu thế phát triển đô thị trên thế giới, sự lựa chọn xây dựng thành phố Hoa Lư-Ninh Bình trở thành Đô thị di sản thiên niên kỷ là đúng, trúng và phù hợp với thực tiễn cũng như các quan điểm, định hướng của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng Đồng bằng Sông Hồng; thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về bảo tồn và phát huy di sản văn hoá dân tộc, về quản lý và phát triển đô thị ở các địa phương có di sản Cố đô, sở hữu danh hiệu di sản thế giới của Tổ chức UNESCO. Đồng thời hướng đến mô hình đô thị có hàm lượng văn hóa cao, có đời sống đô thị giàu tính nhân văn, có thiên nhiên trong lành, có nhịp sống hợp lý, làm giàu bằng kinh tế tri thức”-Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Tường Văn khẳng định.

Thành phố Hoa Lư hôm nay là sự ghi nhận và phát huy giá trị di sản của một đô thị “thuận thiên”, thích ứng với môi trường, hòa quyện giữa giá trị văn hóa độc đáo và cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp; là tiền đề pháp lý căn bản để xây dựng Ninh Bình trở thành thành phố toàn cầu, thành phố sáng tạo mang đậm bản sắc Việt. Tin tưởng rằng, khí thiêng của sông núi, nền tảng giá trị lịch sử - văn hóa Cố đô Hoa Lư được phát huy bằng tinh thần kỷ nguyên mới-kỷ nguyên vươn mình của dân tộc sẽ tạo thế và lực cho thành phố Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình và khu vực phía Nam đồng bằng Sông Hồng phát triển mạnh mẽ, bứt phá.