Hội thảo Khoa học “Hành cung Vũ Lâm thời Trần-Vai trò lịch sử và định hướng bảo tồn, phát huy giá trị”

Đây là sự kiện quan trọng kỷ niệm 1057 năm Nhà nước Đại Cồ Việt (968-2025), 800 năm Vương triều Trần thành lập (1226-2026). Qua đó, nhằm nhận diện đầy đủ hơn về giá trị lịch sử, văn hoá của Hành cung Vũ Lâm thời Trần trong tiến trình lịch sử dân tộc, thảo luận những định hướng bảo tồn và phát huy hiệu quả, góp phần phát triển du lịch bền vững, khẳng định vị thế của Ninh Bình trong hệ thống thành phố di sản văn hóa của Việt Nam và trên thế giới.

Tham dự hội thảo, về phía tỉnh Ninh Bình có các đồng chí: Đoàn Minh Huấn, Uỷ viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh uỷ; Trần Song Tùng, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch UBND tỉnh; lãnh đạo các sở, ban, ngành, đoàn thể, UBND các huyện, thành phố; các chuyên gia, nhà khoa học, các cơ quan, đơn vị, tổ chức có liên quan; đại diện lãnh đạo một số doanh nghiệp tiêu biểu của tỉnh.

Về phía đại biểu Trung ương có: PGS.TS Phạm Bảo Sơn, Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội; PGS.TS Nguyễn Tiến Vinh, Viện trưởng Viện Trần Nhân Tông (Đại học Quốc gia Hà Nội); GS. TSKH Vũ Minh Giang, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo Viện Trần Nhân Tông (Đại học Quốc gia Hà Nội); cùng đông đảo đại biểu, chuyên gia, nhà khoa học của Học viện Phật giáo Việt Nam, Tạp chí Cộng sản, Uỷ ban Di sản Thế giới, các trường Đại học, Viện nghiên cứu và các cơ quan, tổ chức liên quan.

Phát biểu khai mạc tại Hội thảo, đồng chí Trần Song Tùng, Uỷ viên Ban Thường vụ Tỉnh uỷ, Phó Chủ tịch UBND tỉnh khẳng định: Ninh Bình là vùng đất có bề dày lịch sử, văn hóa, được Vua Đinh Tiên Hoàng chọn xây dựng Kinh đô ở thế kỷ X. Đặc biệt, ở thế kỷ XIII, Ninh Bình tiếp tục khẳng định vai trò chiến lược trong sự nghiệp bảo vệ và phát triển quốc gia Đại Việt. Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ hai (1285), các vua nhà Trần đã chọn vùng núi non hiểm trở Tràng An để xây dựng căn cứ kháng chiến, củng cố lực lượng, rèn luyện binh khí, tích trữ lương thảo chuẩn bị cho các cuộc phản công chống quân Nguyên Mông. Chính từ đây, những mưu lược quân sự của nhà Trần đã giúp quân dân Đại Việt làm nên những chiến thắng vang dội, bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc.

Khi đất nước hoà bình, các vua Trần tiếp nối các bậc tiền nhân xây dựng, khẳng định dòng Phật giáo riêng cho dân tộc, tạo tiền đề cho sự hình thành tư tưởng Thiền phái Trúc Lâm-một trường phái Phật giáo mang đậm bản sắc Việt Nam. Do đó, Hành cung Vũ Lâm không chỉ là minh chứng cho sự tài tình trong chiến lược quân sự của nhà Trần, mà còn thể hiện tầm nhìn sâu rộng của triều Trần trong việc gắn kết giữa chính trị, quân sự và văn hóa, tôn giáo.

Đồng chí Phó Chủ tịch UBND tỉnh nhấn mạnh, việc kết hợp, nghiên cứu, nhận diện làm rõ thêm các giá trị lịch sử kết hợp với bảo tồn, trùng tu các di tích của Hành cung Vũ Lâm gắn với phát triển hạ tầng du lịch xanh, thân thiện với môi trường sẽ góp phần thu hút du khách trong và ngoài nước, đồng thời tạo động lực phát triển kinh tế địa phương.

Do vậy, đồng chí mong muốn tại Hội thảo này, các chuyên gia, nhà khoa học, lãnh đạo các cơ quan, đơn vị trong và ngoài tỉnh tập trung thảo luận, làm rõ một số nội dung trọng tâm: Làm rõ thêm các đặc trưng giá trị lịch sử văn hóa riêng biệt và thu thập hệ thống tư liệu về lịch sử, khảo cổ học, mỹ thuật, kiến trúc… về các di tích thời Trần và Hành cung Vũ Lâm. Đánh giá toàn diện giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc của Hành cung Vũ Lâm trong mối quan hệ với triều đại nhà Trần và các di sản văn hóa - thiên nhiên tại Ninh Bình để xây dựng kế hoạch bảo tồn gắn với phát triển kinh tế - xã hội. Tái dựng tiến trình khai mở, phát triển và bảo lưu của dòng Phật giáo Trúc Lâm thời Trần trên đất Ninh Bình. Từ đó xây dựng cơ chế, chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp, tổ chức xã hội chung tay đầu tư, phát triển công nghiệp văn hoá theo hướng bền vững, gắn kết với cộng đồng địa phương.

Đề xuất các giải pháp hợp tác với các tổ chức trong nước và quốc tế để huy động nguồn lực, ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và phát huy giá trị di tích Hành cung Vũ Lâm, hướng tới phát triển du lịch bền vững, theo đúng tinh thần của Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Đồng chí Phó Chủ tịch UBND tỉnh khẳng định, các ý kiến tại hội thảo sẽ là cơ sở để tỉnh Ninh Bình định hướng các chính sách, chiến lược phù hợp, giúp tỉnh trở thành một trung tâm văn hóa - du lịch đặc sắc, đóng góp vào sự phát triển chung của cả nước.

Sau phần khai mạc, Hội thảo diễn ra 2 phiên thảo luận chuyên đề: “Hành cung Vũ Lâm thời Trần-quá trình hình thành, diện mạo và vai trò trong dòng chảy lịch sử Việt Nam” và “Hành cung Vũ Lâm thời Trần: Bảo tồn và phát huy giá trị theo định hướng phát triển bền vững”. 

Hành cung Vũ Lâm thời Trần - Quá trình hình thành, diện mạo và vai trò trong dòng chảy lịch sử Việt Nam

Tại phiên thảo luận thứ nhất của Hội thảo Khoa học “Hành cung Vũ Lâm thời Trần-Vai trò lịch sử và định hướng bảo tồn, phát huy giá trị”, các đại biểu đã tập trung thảo luận, làm rõ quá trình hình thành, diện mạo và vai trò của Hành cung Vũ Lâm trong dòng chảy lịch sử Việt Nam.

Điều hành phiên thảo luận có các đồng chí: PGS.TS Phạm Bảo Sơn, Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội; GS.TSKH Vũ Minh Giang, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo Viện Trần Nhân Tông, Đại học Quốc gia Hà Nội; Trần Song Tùng, Uỷ viên Ban Thường vụ Tỉnh uỷ, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Bình; PGS.TS Nguyễn Tiến Vinh, Viện trưởng Viện Trần Nhân Tông, Đại học Quốc gia Hà Nội; Bùi Văn Mạnh, Giám đốc Sở Du lịch Ninh Bình.

Phát biểu đề dẫn, PGS.TS Nguyễn Tiến Vinh, Viện trưởng Viện Trần Nhân Tông, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết, thực hiện Chương trình công tác năm 2024-2025 của UBND tỉnh Ninh Bình, Sở Du lịch và Viện Trần Nhân Tông (Đại học Quốc gia Hà Nội) đã phối hợp thực hiện chương trình nghiên cứu về Hành cung Vũ Lâm thời Trần thông qua một đợt khảo sát thực địa tập trung và nhiều khảo sát độc lập. Hội thảo lần này nhằm công bố, thảo luận chuyên sâu các kết quả nghiên cứu này, từ đó làm rõ vai trò lịch sử Hành cung Vũ Lâm, trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

Trong phiên thảo luận, các đại biểu tập trung giới thiệu khái quát về địa hình, địa thế, dấu tích, vị trí hành cung Vũ Lâm qua tài liệu khảo cổ học và tài liệu địa chí, lịch sử. Các bài viết đều xác định rằng, Hành cung Vũ Lâm xưa chính là khu vực đền Thái Vi ngày nay. Khu vực này còn lưu truyền hai địa danh là Nền Triều và Núi Triều (chỉ nơi nhà Trần từng thiết triều).

Hành cung Vũ Lâm lúc đầu được xây dựng với mục đích làm nơi nghỉ dưỡng để Thượng hoàng Trần Thái Tông chuẩn bị cho sự nghiệp tu hành. Tuy nhiên, khi cuộc xâm lược Đại Việt lần thứ hai của nhà Nguyên đang cận kề thì Hành cung Vũ Lâm trở thành nơi đặt đại bản doanh kháng chiến của triều đình nhà Trần. Khi cả triều đình tạm rút về Trường Yên thì hành cung Vũ Lâm trở thành nơi thiết triều, là an toàn khu với việc bảo vệ an toàn cho hoàng tộc và triều đình... Bên cạnh đó, vua Trần Thái Tông cũng cho xây dựng một số cơ sở tự viện, mà ngày nay còn được lưu truyền như chùa Sở, chùa Thông, chùa Khả Lương, chùa Khai Phúc, chùa A Nậu.

Khẳng định giá trị, tiềm năng của Hành cung Vũ Lâm, cũng như của vùng đất Hoa Lư, Tràng An trên phương diện cảnh quan, di sản là rất lớn, các đại biểu cho rằng vấn đề bảo tồn những giá trị của Hành cung Vũ Lâm gắn với khai thác, phát triển kinh tế du lịch của Ninh Bình cũng như các khu vực lân cận là rất cần thiết, cần có các giải pháp đảm bảo sự phát triển xứng tầm, hài hòa và bền vững.

Làm rõ hơn về giá trị của Hành cung Vũ Lâm và hệ thống Hành cung thời Trần, GS.TS Nguyễn Văn Kim, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia cho rằng: Trong số các Hành cung, Vũ Lâm được xây dựng ở vùng núi hiểm trở Trường Yên (Ninh Bình). Khi lựa chọn, vua Trần Thái Tông và các vua Trần chắc chắn đã hiểu rõ vai trò, vị thế hiểm yếu của Trường Yên, nơi các triều Đinh, Lê cho dựng kinh đô thời kỳ đầu kỷ nguyên tự chủ. Những người đứng đầu vương triều muốn dựa vào các dãy núi hiểm trở làm thành cao, hệ thống sông hồ làm hào sâu, lòng người trung nghĩa làm điểm tựa để xây dựng, bảo vệ Hành cung Vũ Lâm và hậu thuẫn cho Thăng Long, Thiên Trường.

Với nội dung “Phát huy di sản nhà Trần khu vực Văn Lâm - Nhìn từ di sản thêu may và tiềm năng, giải pháp phục hồi, phát triển công nghiệp thời trang tại Ninh Bình”, Nhà thiết kế thời trang Minh Hạnh nhấn mạnh, di sản văn hóa là nguồn vốn lớn nhất để tạo ra các giá trị mới, xây dựng một xã hội nhân văn và giàu bản sắc. Đánh giá cao tiềm năng khai thác các chất liệu văn hóa truyền thống, đặc biệt là di sản thêu may để phát triển các sản phẩm lưu niệm, vì vậy để khai thác hiệu quả hơn các nguồn lực quan trọng này, Ninh Bình cần tập trung các giải pháp như: tổ chức không gian làng nghề với nhiều sản phẩm tiêu dùng thiết thực, giá cả phù hợp; tổ chức nhiều hoạt động văn hóa cộng đồng, nhất là cho thế hệ trẻ; liên kết với các nghệ sỹ, nghệ nhân tổ chức các sự kiện trình diễn thời trang, văn hóa, âm nhạc, kiến trúc, điêu khắc… để phát triển công nghiệp văn hóa.

Tham luận tại Hội thảo, TS. Nguyễn Ngọc Quý, Viện Khảo cổ học, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam cho biết: Qua những kết quả nghiên cứu, khảo cổ học mới đây đã khẳng định, Hành cung Vũ Lâm có đặc trưng giá trị lịch sử, văn hóa riêng biệt, khác hẳn với hệ thống di tích thời Trần còn lại trên miền Bắc nước ta. Nơi đây không có những di tích có quy mô hoành tráng như Hành cung Thiên Trường hay Lỗ Giang mà chỉ có những công trình kiến trúc tre gỗ, hòa mình với thiên nhiên. Tuy nhiên, nơi đây lại có giá trị đặc trưng riêng biệt về địa chính trị - lịch sử - tôn giáo - văn hóa không nơi nào có được, trong thời gian tới, cần tiếp tục nghiên cứu, làm rõ.       

Hành cung Vũ Lâm thời Trần - Vai trò lịch sử và định hướng bảo tồn, phát huy giá trị

Chiều 27/2, Hội thảo Khoa học “Hành cung Vũ Lâm thời Trần - Vai trò lịch sử và định hướng bảo tồn, phát huy giá trị” tiếp tục với phiên làm việc thứ hai nhằm trao đổi, làm rõ công tác bảo tồn và phát huy giá trị theo định hướng phát triển bền vững.

Tại phiên làm việc, các đại biểu tập trung nhận diện giá trị kho tàng di sản văn hóa đặc sắc tại Hành cung Vũ Lâm thời Trần. Nơi đây hiện hữu nhiều di sản vật thể, phi vật thể và di sản Hán Nôm vô cùng quý giá. Tiêu biểu như Đạo quán và Đạo giáo hoàng gia đời Trần từ trường hợp Cung Thái Thanh, Cung Thái Vi; đền Thái Vi trong bức tranh Phật giáo Trúc Lâm; một số tư liệu Hán Nôm quý còn lưu giữ tại chùa Khai Phúc; pho tượng đá ở chùa Phong Ph…

Trên cơ sở cung cấp các kết quả nghiên cứu, khảo cổ quý giá, các ý kiến cũng tập trung làm rõ những phương hướng bảo tồn và phát huy giá trị. Trong đó chỉ rõ cơ sở lý luận, phương pháp tu tạo, phục chế nghệ thuật của lăng mộ vua Trần Thái Tông ở khu vực này. Mặt khác cần hướng tới phục dựng không gian di sản Phật giáo từ thời Đinh-Tiền Lê-Lý và thời Trần; từ trung tâm Hành cung Vũ Lâm đến núi Non Nước và cố đô thời Đinh Lê. 

Các ý kiến xoay quanh ba trục vấn đề lớn gồm: vấn đề bảo tồn những giá trị lịch sử, văn hóa, tôn giáo, cảnh quan thiên nhiên đối với khu vực Hành cung Vũ Lâm, đặt trong tổng thể không gian Hoa Lư – Tràng An hiện nay, đảm bảo tính kết nối; phát huy những giá trị, lợi ích tiềm năng của khu vực hành cung Vũ Lâm trong khai thác, phát triển kinh tế du lịch của địa phương Ninh Bình; khai thác, phát huy các giá trị văn hóa, di sản của Hành cung Vũ Lâm và khu vực lân cận, đảm bảo phát triển bền vững. 

Đây là những nhận thức mới quan trọng không chỉ về địa  danh là Hành cung Vũ Lâm, mà còn về Phật giáo Trúc Lâm cũng như dòng chảy lịch sử Phật giáo Việt Nam nói chung, đặc biệt trong giai đoạn nhà Trần. Từ đó đặt tiền đề cho những nghiên cứu tiếp theo, là cơ sở đề xuất quy hoạch, phát triển, khai thác giá trị của Hành cung Vũ Lâm và khu vực Di sản Tràng An, góp phần hiện thực mục tiêu đưa Ninh Bình trở thành Đô thị di sản thiên niên kỷ.

Phát biểu tổng kết, bế mạc hội thảo, GS. TSKH Vũ Minh Giang, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo Viện Trần Nhân Tông (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhấn mạnh, hội thảo đã tiến hành nghiêm túc, nhận được rất nhiều ý kiến tâm huyết, cách tiếp cận liên ngành khoa học, hiện đại, khai thác triệt để các tài liệu. Với vai trò, ý nghĩa quan trọng, Hành cung Vũ Lâm thời Trần là nguồn tài nguyên văn hóa vô giá và vô tận, cần khai thác chuyển hóa thành các sản phẩm văn hóa, du lịch có giá trị, phục vụ phát triển nền công nghiệp văn hóa ở Ninh Bình.

Những kết quả của hội thảo sẽ là cơ sở quan trọng để tỉnh Ninh Bình tiếp tục nghiên cứu, xây dựng các kế hoạch và giải pháp cụ thể nhằm gìn giữ và khai thác hiệu quả hơn nữa giá trị di sản văn hóa - lịch sử tại địa phương, gắn với phát triển du lịch bền vững, phát triển công nghiệp văn hóa, kinh tế di sản. 

GS. TSKH Vũ Minh Giang đề xuất: Trong thời gian tới, tỉnh Ninh Bình cần tiếp tục phối hợp với các Viện nghiên cứu, trường đại học, đơn vị chuyên môn nghiên cứu sâu hơn về vai trò của Hành cung Vũ Lâm trong tiến trình lịch sử của dân tộc, xây dựng hồ sơ xếp hạng di tích, định hướng bảo tồn lâu dài và phát huy giá trị Hành cung Vũ Lâm trong Quần thể danh thắng Tràng An và vùng phụ cận.

Xây dựng các sản phẩm du lịch văn hóa đặc thù, như du lịch thiền, du lịch trải nghiệm di tích thời Trần, các chương trình tái hiện không gian lịch sử - văn hóa, góp phần thu hút du khách và nâng cao nhận thức cộng đồng về di sản. Tăng cường hợp tác trong đào tạo, nâng cao nhận thức về Thiền phái Trúc Lâm thông qua các hội thảo, tọa đàm, xuất bản các công trình nghiên cứu chuyên sâu. 

Cùng với đó, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục lịch sử về Hành cung Vũ Lâm nói riêng và triều đại nhà Trần nói chung, gắn với quảng bá hình ảnh Ninh Bình là một điểm đến di sản văn hóa - lịch sử - thiên nhiên đặc sắc. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng, doanh nghiệp trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản…

Có thể xem xét hợp tác với các tổ chức trong nước và quốc tế, huy động nguồn lực, ứng dụng công nghệ số trong công tác bảo tồn, quảng bá và phát huy giá trị di sản theo hướng hiện đại, sáng tạo.